Voor ooggetuigenverhalen van dwangarbeiders zijn we aangewezen op schriftelijke bronnen. Brieven en dagboeken verschaffen een indruk van hun situatie. Bijvoorbeeld bij de Panther-Stellung. Sommige mannen noteerden ook hun gedachten. Dan weten we iets meer over hoe zij hun tijd als dwangarbeider hebben ervaren.

Toch blijft er veel te raden. De meeste dwangarbeiders zijn inmiddels overleden. We kunnen nog maar weinig mannen wat vragen. Daarom zijn filmbeelden van deze mensen zo belangrijk.

Vier getuigenissen uit Rotterdam

Interviews met voormalige dwangarbeiders op video zijn uiterst zeldzaam. Maar ze bestaan. Vier Rotterdamse mannen geven op film een ooggetuigenverslag. Bij uitzondering kunnen we van hen zelf horen wat zij hebben meegemaakt.

Aan bod komen: hun achtergrond, de razzia in november 1944, hun reis naar Gelderland, het leven in de verblijfskampen, hun werk aan de Panther-Stellung, hun terugkeer naar huis en iets over hun verdere leven. Deze video’s horen bij het project Reis van de Razzia in 2012-2014. Van de oorspronkelijk 76 gefilmde dwangarbeiders, is er anno 2022 nog één in leven.

Twee tips:

• 1. Dit is slow tv. Ga er rustig voor zitten. Deze mannen nemen u mee terug in de tijd naar een ontruimd gebied dat voor anderen streng verboden was.
• 2. Klik op de link onder de foto en daarna op de pijl in het zwarte videoscherm. Dan start de video.

Henk Apon uit Terbregge kwam terecht in het spergebied langs de zuidelijke Veluwezoom. Hij werkte vanuit de kampen Johannahoeve in Oosterbeek en Mooiland in Doorwerth. Naar de video.

Henk Bast uit Rotterdam-Hilligersberg verbleef in kampen in Wolfheze (waarschijnlijk Reijerskamp), Oosterbeek (waarschijnlijk Johannahoeve) en Doorwerth (Mooiland). Hij werkte vlakbij de Rijn. Naar de video.

Bernard Holleman uit Rotterdam werkte ook in het spergebied van de zuidelijke Veluwezoom. Hij verbleef in de Johannahoeve (Oosterbeek) en een kazerne in Ede. Naar de video.

Watze Visser verbleef in het ontruimde Arnhemse Diaconessenziekenhuis. Hij werkte aan bunkers nabij de Rijn in Arnhem en bij Westervoort. Naar de video.

In 2023 en in 2024 verschijnt een 3-delige serie boeken met de belevenissen van onder meer Rotterdamse dwangarbeiders van Graven in de vuurlinie.

Zie Bronnen voor de herkomst van deze video’s en foto’s. Het project Reis van de Razzia bevat aanvullende informatie over de Rotterdamse razzia en de lotgevallen van de opgepakte mannen. Veruit de meeste Rotterdamse dwangarbeiders werden te werk gesteld in Duitsland.