Terugblik razziaherdenking Apeldoorn

Jaarlijks organiseert de Stichting Dwangarbeiders Apeldoorn een herdenking. Op 2 oktober 1944 en op 2 december 1944 hield de bezetter razzia’s voor de arbeidsinzet in Apeldoorn en omgeving. Een deel van de opgepakte mannen moest naar kamp Rees in Duitsland, waar zij zeer slecht werden behandeld. Zij werkten aan verdedigingslinies die in verbinding stonden met de Panther-Stellung in het spergebied. Een ander deel bleef in Gelderland en verrichtte graafwerk in de Liemers.
Tijdens de bijeenkomst op 29 november j.l. mocht ik (Karin van Veen) een korte voordracht houden over het onderzoek van Graven in de vuurlinie.
Anno 2024 bestaat er een goede relatie tussen diverse Nederlandse gemeenten (waaronder Apeldoorn, Megchelen, Gendringen, Silvolde) en de gemeente Rees. Volgend jaar staat de stad Rees stil bij 80 Jahre Freiheid 1945 – 2025. Zie het programma.

Aantallen tewerkgestelde mannen in het spergebied

Tientallen mensen hebben in brieven en dagboeken geschreven over hun belevenissen in het spergebied van Spijk tot Rhenen. Maar hoeveel mannen werken daar eigenlijk tussen eind september 1944 en medio april 1945? Het onderstaande lijstje geeft een indruk van hun aantallen:

• Vanuit de Liemers en de Achterhoek moeten circa 15.000 mannen naar het front in de Liemers. Zij zijn bij razzia’s opgepakt of melden zich na zware pressie.
• Apeldoorn e.o. Circa 4.000 mannen vertrekken begin oktober 1944 naar de Liemers. Later moet een groep vanuit Zevenaar tijdelijk naar Oosterbeek.
• Oktober 1944: razzia’s in Utrecht, Amersfoort, Groningen, Naarden, Bussum, Hilversum, Zeist. Circa 12.500 mannen worden verdeeld over het hele spergebied.
• Vanaf medio november 1944 werken hier ook naar schatting 7.000 Rotterdammers.
• Het aantal forensen uit Velp, Ede en andere ‘grensplaatsen’ is onbekend, maar loopt in de duizenden. Verder zijn er groepjes dwangarbeiders uit o.a. Den Haag en Leiden.

In totaal werken naar schatting 45.000 Nederlandse dwangarbeiders langs de Rijn. Sommigen ontsnappen al na enkele dagen. Anderen blijven hier maandenlang tot aan de bevrijding.

Verblijfskampen in de westelijke zone van Oosterbeek t/m Rhenen

Bent u benieuwd naar de verblijfskampen langs de zuidelijke Veluwezoom? Sinds kort staan de kampnamen op de website. Dit betreft NSDAP-kampen voor dwangarbeiders in Oosterbeek, Wolfheze, Doorwerth, Bennekom, Ede, Wageningen en Rhenen. Ede ligt vlak buiten het spergebied en fungeert als doorgangskamp.

Agenda en kort nieuws

• Op dinsdag 10 december 2024 is er een lezing van Graven in de vuurlinie over de dwangarbeiders in Arnhem, 1944-1945. Themaochtend in Wijkcentrum De Bakermat, Arnhem. Inloop vanaf 9.45 uur, lezing start om 10.15 uur.
• Brieven en dagboeken van ooggetuigen in het spergebied liggen niet voor het oprapen. Toch zijn er weer enkele mooie documenten opgedoken. Een man beschrijft zelfs een kamp en werklocatie in Wolfheze waarover vrijwel niets bekend was. Mijn dank gaat uit naar meerdere personen die hun vaders aantekeningen ter beschikking hebben gesteld.
• Het aanvullende onderzoek en schrijfproces voor het vierde boek (over de zuidelijke Veluwezoom) vordert goed. Informatie blijft welkom.

Een aangename decembermaand toegewenst en wellicht tot ziens bij een lezing.

Met vriendelijke groet,

Karin van Veen
Senior onderzoeker
Graven in de vuurlinie