‘Die scheuren in de muur daar,’ zegt de verkoopmakelaar wijzend, ‘zijn niet ernstig. Ze zijn ontstaan door de luchtdruk van explosies. Er zit al jaren geen beweging meer in.’ Het is najaar 2014. We staan voor een huis op de Arnhemse Brouwerijweg. Voor mij is dit de eerste concrete kennismaking met de nasleep van de Slag om Arnhem.

Een puzzel met 8.000 deuren

Enige tijd later verhuis ik naar een arbeiderswoning in Oosterbeek, bij Arnhem. Nog onwetend van wat zich in de buurt heeft afgespeeld, vertel ik de buren wat mij hier opvalt. ‘Bijna alle binnendeuren zijn verschillend. En de kelderdeur zit verkeerd om.’ Misschien hebben vorige eigenaren per klus een andere deur uitgezocht? De buren weten wel hoe het zit: ‘In de oorlog zijn alle deuren hier uit de huizen gehaald om de wanden van loopgraven te stutten.’ Veel meer kunnen ze over die tijd niet vertellen, want iedereen was geëvacueerd. Maar mijn nieuwsgierigheid is gewekt.

Wat is hier gebeurd?

Beland je als na de oorlog geboren Leidse in Oosterbeek, dan kan het je niet ontgaan. Dit was hét gebied van de Slag om Arnhem. In Oosterbeek was de perimeter. Daar streden de geallieerden het langst met de Duitsers. Jaarlijks zijn er herdenkingen. Voor nakomelingen van geallieerde militairen is de zuidelijke Veluwezoom een bedevaartsoord.

Maar de periode van september 1944 tot juni 1945 blijft voor mij een groot mysterie. Steeds wanneer september nadert, vraag ik het mij af: Wat is hier gebeurd? Hier, in onze straat? En hier, in mijn eigen huis? En dan dat verhaal over die loopgraven. Na de Slag om Arnhem moesten alle inwoners vertrekken. Maandenlang stonden hun woningen leeg totdat ze in juni 1945 weer terugkwamen. Wie hadden de deuren uit onze huizen gehaald? Was er soms ook in mijn tuin gegraven?

Een loopgraaf in de achtertuin

Juli 2020. De straat bestaat honderd jaar en ik mag een historische foto-expositie organiseren. Reden om in de beeldbank te duiken van het Gelders Archief. Daarin stuit ik op luchtfoto’s uit de Tweede Wereldoorlog. Op een daarvan, genomen op 14 februari 1945, staat onze wijk. Ik zoom in … en dan verschijnen ze, onmiskenbaar: de zigzaglijnen! Ze waren er echt: loopgraven in onze achtertuinen.

En zo is het onderzoek voor Graven in de vuurlinie begonnen.

Meer weten over deze geschiedenis? Volg het nieuws en zie de serie boeken die Graven in de vuurlinie vanaf begin 2023 publiceert.

(Bron foto: detail uit luchtfoto Oosterbeek-Hoog, Gelders Archief 1560 – 1080, fotograaf onbekend, Public Domain Mark 1.0 licentie.)

© 2022 Copyright Graven in de vuurlinie.